Анатомия кафедраси тарихи.
Кафедра илк бор Олий шифокорлар мактаби таркибида 1919 йили Давлат мукофоти совриндори В. Ф. Войно-Ясенецкий бошчилигида Полтороцкий номидаги касалхона ихтиёридаги биноларда ташкил этилди. Кафедра ихтиёрида 2-3 та хоналар бўлиб, унда I ва II курсларда 140 талабалар таълим олишган.
1920-1922 йилларда кафедрани профессор И. П. Рождественский, 1922-1938 йиллари профессор С. Э. Циммерман, 1939-1941 йиллари доцент В. П. Матвеев бошқарган.
Бу йиллар давомида катта ишлар бажарилган. Жумладан, ўқув музейи ташкил қилинган ва керакли ўқув анжомлари ҳамда материаллар билан бойитилган, бош ва орқа мия ўтказув йўллари фанерли модели яратилган. Шу қаторда илмий ишлар ҳам ривожлантирилган. Бу илмий йўналишларда асосан қон томир ва нерв тизимларига ҳар хил шароитларнинг таъсири ўрганилган. Хусусан, қўл нервларининг қон билан таъминланиши, бош мия ўтказув йўллари, бел-думғаза чигалининг анатомик хусусиятлари аниқланган (С. Э. Циммерман, В. П. Матвеев).
1941-1951 йилларда кафедрани профессор З. Г. Слободин бошқарди. Унинг бошчилигида ўқув ва илмий ишлар янада ривож топди. Шу йилларда маҳаллий кадрларни етказиб беришга қаратилган катта ишлар олиб борилган. Жумладан: Р. И. Худойбердиев, С. Ш. Шахобуддинов, Р. Х. Исломбеков ва ёш олимлар (С.Н. Майзеев, Ш.И. Абралов) ўз фаолиятини бошладилар. Гистология ва морфология лабораториялари ташкил қилинди. Илмга аҳамият кучайди. Шу жумладан: вегетатив нерв тизими морфологияси бўйича профессор З. Г. Слободин, С. Ш. Шахобуддинов, Р. И. Худойбердиев, В. П. Матвеев, Х. Шаропова, Х. З. Зохидовлар илмий ишлар олиб боришди. Шулар билан бир қаторда чувалчангсимон ўсимтанинг нерв элементлари (С. А. Мойзем); қулоқ олди бези фаолияти (Р. К. Исломбеков – мукофот лауреати); юракнинг нерв элементлари (Н. А. Вознесецкая); симпатик пояларнинг фаолияти (М. Г. Тугалов); нерв элементларининг регенерацияси (З. Г. Слободин); миянинг рентгенологик кўринишлари (Ш. И. Абралов); саратон касаллигида вегетатив нерв тизимининг ўзгариши (Б. М. Ярословцев); нерв чўлтоғининг охирларига ишлов бериш усуллари (Н. К. Ахмедов) мавзуларида илмий изланишлар олиб борилди.
1960-1986 йилларда кафедрага Р. И. Худойбердиев раҳбарлик қилди. Кафедра ходимлари сони 17 та профессор–ўқитувчилардан иборат бўлди. Кафедрада илмий ишлар салоҳияти ривожланди ва шу йиллари А. Т. Акилов, М. Г. Гулямов, А. М. Мухтаров, Т. Д. Абдуазимов, Ю. А. Куликов, У. М. Ризаев номзодлик диссертацияларини ҳимоя қилишди. Улар раҳбарлигида 20 нафардан ортиқ тиббиёт фан номзодлари ва 4 нафар тиббиёт фанлари доктори етишиб чиқди.
Худойбердиев Р.И.
1967 йилда Н. К. Ахмедов “Периферик нервларнинг ёшга кўра рентген нурлари таъсири остида дегенерацияси ва регенерацияси” мавзусида докторлик диссертациясини ҳимоя қилди. 1968 йилдан 1970 йиллар мобайнида Миродилов Т. М., Нурмухамедов Б. Н., Бузруков Т. М., Махмудов И. М., Ушакова Э. Я., Юнусов И. И., Камилов Х. Х., Ибрагимов Ф. Н. номзодлик диссертацияларини ҳимоя қилишди.
1986 йилда санитария-гигиена ва стоматология факультетлари учун алоҳида кафедра ташкил этилди ва кафедра мудирлигига профессор Н. А. Ахмедов тайинланди.
1990 йил 23 май куни Тошкент давлат медицина институти базасида Биринчи ва Иккинчи Тошкент давлат тиббиёт институтлари ташкил этилди, санитария-гигиена ва стоматология факультетларига қарашли анатомия кафедраси Иккинчи Тошкент давлат тиббиёт институти таркибида янги ҳудудга кўчирилди. 1- ва 2-даволаш факультетларига қарашли кафедра эса эски ҳудудда қолдирилиб Биринчи Тошкент давлат тиббиёт институти таркибига киритилди.
Ахмедов Н.К.
Анатомия кафедрасини 1986 йилдан 1997 йилгача профессорб Ўзбекистонда хизмат кўрсатган фан арбоби, Беруний мукофоти совриндори, Н. К. Ахмедов бошқарди.
1990-1995 йилларда Иккинчи Тошкент давлат тиббиёт институти Оператив жарроҳлик ва топографик анатомия кафедраси мудири сифатида доцент Ш. Ж. Файзиев, 1995 йилдан эса профессор М. Г. Мирзамухамедов фаолият юритган.
1997 йили Анатомия, Оператив жарроҳлик ва топографик анатомия кафедралари бирлаштирилди ва кафедрани 2012 йилгача профессор У. М. Миршарапов бошқарди.
Миршарапов У.М.
У. М. Миршарапов 1992 йилда “Постнаталь онтогенезда органлар ички ва ташқи веналарининг морфологик ўзгаришлари” мавзусида докторлик диссертациясини ёқлаган. 1997 йилда эса профессор Ю. Н. Нишонов “Ингичка ичак қон томир ва тўқмаларини колэктомиядан кейинги ҳолати” мавзусида илмий ишини тугатди. 2003 йилда Т. А. Сагатов “Ингичка ичак микроциркулятор ўзани ва тўқимасига аллоксанли диабет шароитида ва усиз пестицидлар таъсири” мавзусида докторлик диссертациясини ҳимоя қилди. У. М. Миршарапов қўл остида 2 та фан доктори, 6 та фан номзоди тайёрланган ва 3 та фан доктори диссертация ҳимояси режалаштирилган. 190 тадан ортиқ илмий мақолалари. ЎзР, МДҲ ва чет эл журнал ва тўпламларда чоп этилган. 2 та дарслик, 30 та ўқув-услубий қўлланма, 2 монография,. 3 та ихтиро иши ва 1 та рационализаторлик иши соҳиби. Ҳозирги кунда “Ички аъзолар ва қон томирларнинг постнатал онтогенези” мавзусида олиб борилаётган ишларга раҳбарлик қилади.
Оператив жарроҳлик ва топографик анатомия кафедраси тарихи.
1920 йилда Ўрта Осиёда биринчи олий ўқув юрти – Туркистон Давлат университети ташкил қилинди, унинг таркибида тиббиёт факултети ҳам бор эди. Оператив жарроҳлик ва топографик анатомия кафедраси ҳам шу йили ташкиллаштирилган бўлиб, кафедра мудири сифатида В.Ф.Войно-Ясенецкий тайинланди. В.Ф.Войно-Ясенецкий бир вақтнинг ўзида Биринчи шаҳар касалхонасининг катта жарроҳлик бўлимини ҳам бошқарган
В.Ф.Войно-Ясенецкий.
Кафедра учта кичик хоналардан иборат бўлиб, илмий ва ўқув ишларни бажариш учун жуда ҳам кам жиҳозланган эди. Инструментлар ва ускуналар ҳам етарли эмас эди. Кафедра кутубхонасида бир нечта дарслик бўлиб, улар орасида К.Г.Корнинг қаламига мансуб топографик анатомияга тааллуқли немис тилида ёзилган ягона китоб бор эди холос. Музей бўлмаган. Бундай шароитларда профессор В.Ф.Войно-Ясенецкий ва катта ассистент В.Н.Счастневлар томонидан катта маҳорат билан чизилган расмлар аҳамияти жуда ҳам юқоридир.
Кафедра штатида олтита ходим: кафедра мудири (профессор В.Ф.Войно-Ясенецкий), катта ассистент (прозектор В.Н.Счастнев), ассистент (Г.А.Ротенберг), иккита прозектор ёрдамчилари (Б.А.Стекольников ва Х.А.Петросянц) ҳамда хизматчи (М.В.Лотоцкий) бўлган.
Оператив жарроҳлик ва топографик анатомия фанидан амалий машғулотлар кафедранинг барча ходимлари томонидан олиб борилган. Машғулотларнинг бир қисми 1-шаҳар касалхонасининг секцион бўлимида олиб борилган.
Бундай шароитларда кафедранинг илмий ишлари деярли амалга оширилмаган, ходимларнинг бутун ғайрати кафедрани ташкиллаштириш ишларига қаратилган эди. Бир нечта казуистик вазиятлар ҳақида ахборот тайёрланди. Профессор В.Ф.Войно-Ясенецкий оператив жарроҳлик ва топографик анатомия бўйича олиб борилган тадқиқотлар негизида жарроҳлик бўлими материалларига асосланиб қатор ишларни ёзди. “Йирингли жарроҳлик очерки” ва “Бўғимларнинг ўқ отар инфицирланган шикастларида кеч резекциялар” мавзусидаги монографиялари учун В.Ф.Войно-Ясенецкийга 1946 йили 1-даражали Давлат соврини берилди.
Маъруза ва амалий машғулотларда биринчи ўринда топографик анатомия масалалари турган, унинг негизида оператив жарроҳликнинг турли туман услублари баҳоланган. Топографик анатомияни ўқитиш нафақат оператив жарроҳлик услублари, балки клиник тиббиётнинг барча бўлимларидаги ташхисот масалалари билан узвий боғлиқликда олиб борилган.
Топографик анатомия ва оператив жарроҳлик фанини ўқитишнинг ушбу принципи кафедра жамоасининг педагогик иши негизини ташкил қилди ва ҳозирги кунгача шу тарзда амалга оширилмоқда.
Профессор В.Ф.Войно-Ясенецкий жуда ҳам маҳоратли маърузачи бўлган, ҳар бир маърузага пухталик билан тайёрланган. У маъруза ўқиган куни аудитория ҳар доим тўлиқ бўлган ва маърузани эшитишга нафақат талабалар, балки шаҳарда хизмат қилаётган жарроҳлар ҳам келишган. В.Ф.Войно-Ясенецкий кенг дунёқарашга эга жарроҳ эди, юқори малакали мутахассисларни тайёрлашда унинг педагогик иши беқиёсдир. Унинг шогирдлари орасида профессор Б.А.Стекольников, профессор Г.А.Ротенберг, профессор Х.А.Петросянц, доцент А.И.Бенъяминович, В.Н.Счастнев, Р.К.Федермесстер-Гильма, Я.К.Шухатович, М.И.Магнетштейн, О.П.Ормай каби жарроҳларни алоҳида кўрсатиб ўтиш лозим. Профессор В.Ф.Войно-Ясенецкий кафедрани 1923 йилгача бошқарди.
1923 йилдан 1925 йилгача вақтинчалик кафедра мудири лавозимини факултет жарроҳлик кафедраси доценти Г.А.Ильин бажарди.
Г.А.Ильин
Ўқитиш жараёни фаол-режа каби услуб билан амалга ошириш орқали бажарилди. Маъруза ва амалий машғулотлар кафедра ходимларининг барчаси жалб қилинган ҳолда ярим маъруза-ярим семинар типида амалга оширилди. Кафедра штати қисқартирилганлиги боис кафедрада В.Н.Счастнев, И.К.Бочкарев, Б.А.Стекольниковлар ўқитувчи лавозимида қолишди. Энг керакли шароитлар йўқлиги сабабли кафедрадаги илмий ишлар жуда ҳам сўст кечди. Кафедра асосан педагогик жараённи ташкиллаштириш билан машғул эди.
1925-1929 йй. кафедра мудири лавозимига конкурс бўйича В.Н.Шевкуненко шогирди профессор Ф.И.Валькер тайинланди. У ўзининг раҳбари кафедрасида қўлланилган ўқитиш усулини тадбиқ қилди. Усул ўз ичига, биринчи навбатда, оператив жарроҳлик фанини ўрганиш ва унинг негизида топографик анатомия фанини ўзлаштиришни олган эди. Маъруза машғулотларида мурдаларда операциялар намойиш қилинарди ва бу операциялар топографик-анатомик жиҳатдан асосланар эди.
Ф.И.Валькер
Профессор Ф.И.Валькер жуда ҳам маҳоратли ўқитувчи ва маърузачи бўлган. Унинг фаол раҳбарлиги остида кафедрада экспериментал бўлим ва музей ташкиллаштирилди, бутун кафедра ходимларининг илмий-тадқиқот ишлари йўлга қўйилди. Ф.И.Валькер раҳбарлиги даврида кафедра ходимлари томонидан қорин парда бўшлиғи жарроҳлигига оид кўпгина, асосан экспериментал турдаги илмий ишлар чоп этилди. 1929 йилдан Ф.И.Валькер Санкт-Петербург шаҳридаги Ҳарбий тиббий академияга ишга ўтади ва бир вақтнинг ўзида Санкт-Петербург педиатрик институти оператив жарроҳлик ва топографик анатомия кафедрасини бошқаради, ва ушбу институтда болалар топографик анатомияси масалаларини ўрганишни ташкиллаштиради. Ф.И.Валькер умрининг охиригача Тошкент Давлат тиббиёт институти билан алоқасини узмаган.
1929-1930 йиллари кафедрани профессор Н.С.Перешивкин бошқарди. 1930 йили оператив жарроҳлик ва топографик анатомия фанини ўқитишни 3-курсдан 4-курсга кўчирилиши сабабли кафедра ёпилди. Кафедра ёпилиши ва ходимларнинг тарқатилиши сабабли кафедра ишининг анчагина қийин вазиятга тушишига сабабчи бўлди.
Н.С.Перешивкин
1931 йили кафедра фаолияти тикланди ва кафедра мудири лавозимига доцент Б.А.Стекольников тайинланди. Кафедра фаолиятининг биринчи йилларида Б.А.Стекольников нафақат кафедра ишини тўғри йўналишга қўя олди, балки унинг ваколатини кенгайтирди ҳам. Кўп сонли инструментлар ва аппаратуралар олинди. Топографик анатомия ва оператив жарроҳликка оид кўпгина расмлар яратилди ва кафедрада музей ташкиллаштирилди. 1941 йилнинг март ойида Б.А.Стекольников “Баъзи патологик жараёнларда кўкс оралиғи аъзоларининг силжиши” мавзусида докторлик диссертациясини муваффақиятли ёқлади.
Б.А.Стекольников
Кафедрага юқори малакали мутахассислар жалб қилинди. Доцент А.И.Беньяминович (1932-1936 йй.) – кенг маълумотли жарроҳ, клиник нуқтаи назардан топографик анатомияни аъло даражада ўқитган ўқитувчи, ўзининг кўкрак жарроҳлиги бўйича экспериментал илмий тадқиқотлари билан танилган мутахассис. Унинг энг йирик ишларидан бири брнхиал оқмаларни даволашга бағишланган. 1936 йилдан 1947 йилгача доцент А.И.Бенъяминович Тошкент врачлар малакасини ошириш институти Оператив жарроҳлик ва топографик анатомия кафедраси мудири лавозимида ишлаган. Кейинги йилларда кафедрада қуйидаги ходимлар фаолият юритган: ассистент, кейинчалик доцент З.Д.Семенихина (1933-1950 йй.), О.Я.Каплан – аввал катта лаборант, сўнгра ассистент (1935-1947 йй.), Ф.Т.Байдалов – штатдан ташқари ассистент (1935-1936 йй.), К.Х.Тагиров – кафедранинг энг биринчи аспиранти (1933-1936 йй.), кейинчалик Тошкент тиббий педиатрия иститути болалар жарроҳлиги кафедраси мудири, профессор, С.А.Далимов (1937) – аспирант, кейин ассистент, доцент, профессор, Тошкент тиббий педиатрия институти топографик анатомия ва оператив жарроҳлик кафедраси мудири, Ф.Ф.Амиров (1938) – ассистент, аспирант, доцент, профессор, кафедра мудири (1966-1979 йй.). Ушбу ходимларнинг ҳаммаси илмий ишларга қўшилди, илмий ишлар асосан экспериментал характерга эга бўлиб, коллатерал қон айланиш ва ички аъзолар иннервациясига бағишланган эди.
Иккинчи жаҳон уруши бошланиши билан профессор Б.А.Стекольников, ассистентлар Ф.Ф.Амиров ва С.А.Далимовлар ҳарбий хизматга чақирилди. Фронтда Б.А.Стекольников 1-Украина фронти МЭП-Э2 жарроҳи қилиб тайинланди. Ф.Ф.Амиров, Сталинград жанглари қатнашчиси, 3-Украина фронти фронт эвакогоспиталининг етакчи жарроҳи. С.А.Далимов тиббий-санитария ва госпиталларнинг етакчи жарроҳи сифатида хизмат қилди.
Таъкидлаш жоизки, Ф.Ф.Амиров ва С.А.Далимов етакчи жарроҳларга юклатилган жавобгарликни муваффақиятли адо этишди, сабаби Б.А.Стекольников ўриндош сифатида раҳбарлик қилган Тошкент шифокорлар малакасини ошириш институтида аспирантурадаги таълим жараёнида жарроҳлик бўйича жиддий тайёргарликга эга бўлишган.
Етакчи ходимлар фронтга кетганлиги боис кафедранинг таркиби жиддий ўзгаришга учради. Кафедра мудирлигига доцент З.Д.Семенихина тайинланди (1941-1942 йй., 1944-1945 йй.).
З.Д.Семенихина
У юклатилган вазифани аъло даражада бажара олди, сабаби унинг меҳнат фаолияти нормал анатомия кафедрасининг аспиранти (1930-1933 йй.), сўнгра оператив жарроҳлик ва топографик анатомия кафедраси ассистенти лавозимида, шу билан бир вақтда ўриндош сифатида факултет жарроҳлиги кафедрасида врач-ординатор ишини (1932-1936 йй.) ҳам бажарган. З.Д.Семенихина мурдани усталик билан препаровка қилиш ва жуда ҳам мураккаб анатомик препаратларни тайёрлаш қобилиятига эга бўлган. Улар ушбу кўникмаларни кафедранинг барча ходимларига ўргата олди, шу сабабли кафедра ходимлари уларни жуда ҳам ҳурмат қилишар эди. З.Д.Семенихинанинг тиббиёт фалари номзодини олиш учун амалга оширилган “Сил дисфагиясини даволашнинг жарроҳлик усулини топографик-анатомик асослаш (ҳиқилдоқ иннервацияси масалалари)” мавзусидаги илмий-тадқиқот иши 1944 йили юқори баҳоланганлигини таъкидлаш жоиз. З.Д.Семенихина Тошкент Давлат тиббиёт институти асаб касалликлари кафедрасида нейрожарроҳликни ташкиллаштириш ишларида (1941-1950 йй.) энг биринчилардан бири бўлганлиги ҳам эътиборга моликдир. Моҳир педагог сифатида улар ҳам маъруза, ҳам амалий машғулотларни маҳорат билан адо этар эдилар.
1942-1944 йиллари кафедрани Киев шаҳридан келган профессор С.Т.Новицкий бошқарди. Ҳарбий давр қийинчиликларига қарамасдан С.Т.Новицкий барча кафедра ходимларининг кучи ва эътиборини кафедра олдига қўйилган масалаларга қаратишга эришди. Кафедранинг ёш педагогик жамоаси – ассистентлардан О.Я.Каплан, Я.А.Боровец, Н.И.Пряхина, Л.Н.Гольдберг, аспирантлар Р.А.Аляви ва Н.К.Ахмедовлар ҳарбий даврнинг қийин шароитларида катта педагогик юкламаларни фидокорона енгиб чиқишди. 1944 йилнинг апрел ойида С.Т.Новицкий Киев шаҳрига йўл олади ва кафедрани бошқариш қайтадан З.Д.Семенихинага юклатилади, улар кафедрани 1945 йилнинг сентябр ойигача, яъни Б.А.Стекольников фронтдан қайтиш вақтигача бошқаради.
С.Т.Новицкий
Улуғ Ватан урушидан кейин Б.А.Стекольников раҳбарлиги остида (1945-1966 йй.) кафедранинг асосий ходимлари билан бирга ассистент З.А.Беликова, катта лаборантлар М.В.Мирошникова ва Е.Ю.Кинел ҳам илмий ва педагогик ишларида фаолият юритишади. Ассистентлар Ф.Ф.Амиров ва С.А.Далимов, ҳарбий дала жарроҳлиги тажрибасига асосланиб қатор долзарб (очиқ пневмоторакс патогенези, пневмотораксда вагосимпатик блокаданинг таъмир механизми, артерияларни боғлашда шу номли веналарни ҳам боғлаш аҳамияти ва б.) мавзулар устида экспериментал ишларни бажаришди, кандидатлик диссертацияларини муваффақиятли амалга оширишди (С.А.Далимов 1947 йилда, Ф.Ф,Амиров 1949 йилда), ва кафедрада доцент лавозимини эгаллаб экспериментал ишларга раҳбарлик қилишди. Ф.Ф.Амиров академик А.Н.Бакулев раҳбарлиги остида кекирдак ва бронхларда тикловчи операцияларни ишлаб чиқиш бўйича ишларни бошлади. Тадқиқотлар натижалари ўпка жарроҳлигида “этиёткорлик” йўналишини илгари суришга сабаб бўлди ва жарроҳлик амалиётига нафас йўлларидаги пластик операциялар жорий қилинди. 1959 йилда Ф.Ф.Амиров “Кекирдак ва бронхлардаги пластик операциялар” мавзусида докторлик диссертациясини ёқлади. Профессор Ф.Ф.Амировнинг “Кекирдак ва бронхлардаги пластик операциялар” номли монографияси академик А.Н.Бакулев, П.А.Куприянов, Б.В.Петровский, А.А.Вишневский, Л.К.Богуш , Е.Н.Мешалкин томонидан юқори баҳоланди ва 1974 йили Давлат соврини билан мукофатланди. Доцент С.А.Далимов 1949 йилдан ошқозон резекциясининг нерв тизимига ва овқат ҳазм қилиш аъзоларига таъсири мавзусидаги долзарб ва мураккаб ишларни амалга оширди. Тадқиқотлар натижасида С.А.Далимов ошқозоннинг сурункали яра касаллиги моделини яратди. С.А.Далимов биринчилардан бўлиб экспериментал ҳайвонларда ташхислаш мақсадида гастроскопияни бажарди. Уларнинг кўп йиллик меҳнати “Ошқозон резекциясининг нерв тизими ва овқат ҳазм қилиш аъзолари структурасига таъсири” мавзусидаги муваффақиятли ҳимояланган докторлик диссертацияси негизини ташкил қилди.
Кейинги даврларда аспирантурада таҳсил олиб кандидатлик диссертацияларини муваффақиятли ҳимоя қилган ходимлар қаторига Р.А.Аляви, Н.К.Ахмедов, Б.С.Садритдинов, Б.Г.Ганиев, Т.Д.Абдозимов, Е.Б.Берлинер қўшилди. Р.А.Аляви “Ошқозон ости безининг ёшга ва типга оид хусусиятлари” мавзусида олиб борган ишлари катта материалга таянган бўлиб, ошқозон ости безининг қўшни аъзоларга нисбатан топографик-анатомик хусусиятларининг типга ва ёшга оид аниқланишига асос бўлди, бу ошқозон ости безига оператив очиб кириш усулларини қўллашда катта аҳамиятга эга. Н.К.Ахмедов “Қўл-оёқ ампутацияларида нерв поялари чўлтоқларини қайта ишлаш” мавзусида ҳар томонлама асосланган экспериментал ишларни олиб борди ва тадқиқотлар натижасида оригинал услубни таклиф қилди, унинг устунлиги пухталик билан олиб борилган гистологик текширувлар билан тасдиқланди. Кейинчалик Н.К.Ахмедов 2-ТошДавТИ нормал анатомия кафедраси мудири лавозимида фаолият юритди. Б.С.Садретдинов “Сон ампутациясида эркин суяк пластикаси масалалари” мавзусида экспериментал ишларни амалга оширди ва пухталик билан бажарилган гистологик тадқиқотлар негизида сон ампутациясида эркин суяк пластикасининг мақсадга мувофиқлигини тасдиқлади. Муаллиф тадқиқотларида ёнбош суяги энг яхши пластик материал эканлиги кўрсатилди ва натижалар клиник амалиётга муваффақиятли жорий этилди. Б.Г.Ганиев “Сон ампутациясининг марказий нерв тизимига таъсири” мавзусида олиб борган илмий тадқиқотлари сон ампутациясининг марказий нерв тизимидаги, асосан ҳаракат анализатори тизимида динамик ва деструктив ўзгаришлар чақиришини тасдиқлаб берди. !969 йилда Б.Г.Ганиев докторлик диссертаиясини муваффақиятли ёқлаб Андижон Давлат тиббиёт институти ва Тошкент Давлат педиатрия институтининг Оператив жарроҳлик ва топографик анатомия кафедраларини бошқарди (1979-1983 йй.). Т.Д.Абдазимов “Нефрэктомиянинг нерв тизими ва қолган буйрак структурасига таъсири” мавзусида иш олиб бориб, нефрэктомиядан сўнг турли муддатларга боғлиқ ҳолда буйрак иннервацияси ва қолган буйрак структурасида юз берадиган ўзгаришларни аниқлаштиришга муваффақ бўлди. Е.Б.Берлинер “Кастрация операциясининг вегетатив нерв тизимининг баъзи бўлимларига таъсири” мавзусидаги ишида уруғ пуфакчалари иннервациясининг спинал ва симпатик хусусиятларини аниқлаштирди ва кастрация натижасида нерв тизимининг барча бўлимларида, шунингдек гипоталамус ядроларида жиддий ўзгаришлар учрашини тасдиқлаб берди. Кандидатлик диссертацияларини О.Я.Каплан (“Талоқнинг тумтоқ ва кесилган шикастларида талоқ артериясини боғлашнинг экспериментал маълумотлари”), З.А.Беликова, Я.А.Боровец каби ходимлар ҳам муваффақиятли ёқлашди.
1953 йилда кадрларни тайёрлашни тезлаштириш мақсадида аспирантлар А.Г.Мирзамухамедов ва А.Э.Сайдалиевлар Санкт-Петербург шаҳрига юборилади ва у ерда аспирантурани тугатиб кандидатлик диссертаияларини муваффақиятли ёқлашади: А.Г.Мирзамухамедов профессор А.Ю.Созон-Ярошевич раҳбарлиги остида “А.В.Вишневский бўйича бел блокадасини анатомик-экспериментал асослаш” мавзусида, А.Э.Саидалиев эса профессор М.А.сресели ва профессор Ф.И.Валькер раҳбарлигида “Кўр ичак, чувалчангсимон ўсимта, улар қон томирлари ва нервларини ёшга оид хусусиятлари” мавзусида. 1954 йили улар кафедрага қайтишади. Кейинчалик А.Г.Мирзамухамедов Тошкент врачлар малакасини ошириш институти ва 2-ТошДавТИ нинг Оператив жарроҳлик ва топографик анатомия кафедраларини бошқаради. Профессор А.Э.Сайдалиев эса М.А.Сресели раҳбарлиги остида “Олдинги кўкс оралиғи аъзоларининг ёшга оид хусусиятларининг амалий жиҳатлари” мавзусида доктолик диссертациясини ҳимоя қилади ва ТошДавТи нинг болалар жарроҳлиги кафедраси мудири лавозимида ишлайди.
Ф.Ф.Амиров эуспериментал иш жараёнида.
Кейинги йилларда кафедрага ёш олимлар келишади. Аспирантурани тугатиб кафедра жамоаси қаторига ассистентлар А.А.Симонов, Р.К.Курбанов, А.Б.Мамедов, Э.Г.Садыковлар, амалий шифокорлар қаторидан ассистент Р.А.Артыков, катта лаборантлар О.А.Азамов ва Э.З.Тахтаганова, аълочи талабалар қаторидан – аспирант Ш.М.Султанов, стажер-тадқиқотчилар Х.С.Ходиев, И.М.Маткулиев, А.А.Абдукаримов, Ф.Х.Гафуров қўшилди.
С.А.Далимов
1966 йилдан 1979 йилгача кафедра лавозимига конкурс бўйича профессор Ф.Ф.Амиров тайинланди. Унинг раҳбарлиги остида Н.Х.Шамирзаев (“Асептик ателектаз ва нафас функциясини бош бронхни анастомозлаш ёрдамида тиклашда ўпканинг морфологик ҳолати”), Г.Н.Гиммельфарб (“Кекирдак ва бронхлардаги операцияларда оғриқсизлантириш ва вентиляция”), А.А.Симонов (“Кекирдак ва кекирдак бифуркациясини монолит протезлар билан аллопластика қилиш”), А.Б.Мамедовлар (“Механик чок ва ошқозон-ичак жароҳатларининг битиш жараёнлари”) кандидатлик дисертацияларини ёқлашди. Ушбу тадқиқотлар материаллари “Ателектазга учраган ўпка реаэрацияси” (1966), “Кекирдак ва бронхлардаги операцияларда оғриқсизлантириш” (1968), “Нафас йўллари аллопластикаси” (1873) мавзулардаги монографияларда умумлаштирилди.
Ф.Ф.Амиров
1976 йили Н.Ҳ. Шомирзаев ТошДаТИ “Оператив жарроҳлик ва топографик анатомия” кафедрасининг доцент лавозимига қабул қилинди ва кафедранинг ўқув ишларига масъул этиб тайинланди. Кафедрада ўқув ишлари бўйича амалга оширилган меҳнати, орттирилган тажриба натижасини, у 1978 йилда оператив жарроҳлик ва топографик анатомия кафедраси асосида институтнинг барча кафедралари учун кўргазмали ўқув-илмий анжуманини ташкил қилиш билан намоён қилди ва институт жамоаси томонидан ижобий баҳоланди.
1977 йили Н.Х.Шомирзаев танлов асосида кафедра профессори лавозимига тайинланди. 1979 йилдан 2005 йилгача Н.Ҳ. Шомирзаев ТошДавТИ “Оператив жарроҳлик ва топографик анатомия” кафедрасига раҳбарлик қилди. Шу давр ичида кўплаб шогирдлар тарбиялади, дарслик, ўқув қўлланмалар яратди. 1- ва 2-курс талабалари учун мўлжалланган “Нормал ва топографик анатомия” дарслиги, республикада биринчилардан бўлиб, 3 ва 4-курс талабалари учун “Оператив жарроҳлик” ўқув қўлланмаси 2 марта қайта нашр этилди.
Н.Ҳ.Шомирзаев
Н.Ҳ. Шомирзаев анатомия фанини бошқа клиник фанлар билан боғлаб ўтишда интеграллаш масаласига жуда катта эътибор берган ҳолда, қўшма дастурлар, услубий кўрсатмалар, ҳамда “хирургик касалликлар” кафедраси мудири, ЎзР ФА академиги, профессор Ш.И. Каримов билан ҳамкорликда, тиббиёт институтларининг 5-6 курс талабаларига мўлжалланган “Хирургик касалликлар” дасрлигини нашр қилиш орқали амалга оширди. 2006 йилда С.Ҳ. Назаров ва Р.Ж. Усманов билан ҳамкорликда тиббиёт ОЎЮ талабалари учун лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосида “Topografik anatomiya” дарслиги нашр этилди.
Профессор Н.Ҳ. Шомирзаев олиб бораётган илмий ишларининг асосий йўналишлари 1) ўпка ателектази динамикаси ва унинг реаэрацияси масалалари, 2) пневмонэктомия ва лобэктомиядан сўнг патологик ҳолларда ўпканинг функционал-метаболик ва структур хусусиятлари, 3) сурфактантдефицит ҳолатлар ва уларни дори-дармонлар билан коррекциялаш, 4) ўпканинг нормада ва сурункали носпецифик касалликларида иммун тизими, 5) ўпкада липидлар метаболизм механизми, 6) ўпка артериал гипертензиясини жарроҳлик усуллари ёрдамида коррекциялашни ишлаб чиқиш, 7) сўриладиган жарроҳлик иплари ва полимер материалларининг янги турларини ишлаб чиқиш ҳамда йўлга қўйиш.
Юқорида қайд этилган масалаларнинг мувафаққиятли ва унумли ишлаб чиқилиши натижасида Н.Ҳ. Шомирзаев раҳбарлиги остида 7 та докторлик ва 23 та номзодлик диссертациялари ҳимоя қилинган. Улар томонидан 400 дан ортиқ илмий иш, шу жумладан 3 та монография, 4 та маълумотнома, 7 та ўқув қўлланма ва 48 та услубий тавсиянома нашр қилинган ҳамда 8 та муаллифлик гувоҳномаси, 10 та рационализаторлик таклифлари олинган.
Н.Ҳ.Шомирзаев кафедрада, деканатларда маъсул вазифаларда, Тошкент тиббиёт институти ректори (1987-1990), Ўзбекистон Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги Илмий тиббий Кенгаши раиси (1985-1987 йй ва 1990-2000 йй.) лавозимларида фаолият кўрсатган даврларида жуда катта ва унумли илмий ташкилотчилик, илмий-изланиш, педагогик ва жамоат ишларини олиб борди.
1982-1985 йй. ТошДавТИ малака ошириш факультети декани, ТошДавТИ қошидаги ёш муаллимлар университетининг ректори; 1988-1990 йй. Иттифоқ олий таълим вазирлиги ва соғлиқни сақлаш вазирлиги ўқув-услубий бирлашмаси Президиумининг аъзоси; 1989 й. БМТ нинг совет ҳамкорлиги Ассоциацияси анжумани қатнашчиси; 1995 й. Ўзбекистон Ҳалқаро алоқалар миллий ассоциацияси (ХАМА) тиббиёт секцияси Бошқарувининг аъзоси вазифаларини тўлақонли бажарди.
Н.Ҳ.Шомирзаев Республика Соғлиқни сақлаш Вазирлиги Илмий тиббиёт Кенгашининг раиси лавозимида ишлаб, 1985 йилдан то 1987 йилгача ва 1990 йилдан 2000 йилгача ЎзР Соғлиқни сақлаш Вазирлигининг тиббиёт илмини бошқаради. Н.Ҳ.Шомирзаев 1985 йилдан 1998 йилгача “Ўзбекистон тиббиёт журнали” нинг бош муҳаррири ўринбосари, 1973-1978 йй.ва 2002-2005 йй. “Медик” кўп ададли рўзномасининг муҳаррири вазифасида фаолият юритди.
Н.Ҳ.Шомирзаев 1987 йилдан то 1990 йилгача ТошДавТИ ректори лавозимида ишлаган даврида институт жамоасининг фаолиятини тиббиёт ва соғлиқни сақлашнинг устивор йўналишларини бажаришга қаратди. Натижада Республикада биринчи бўлиб тиббиёт олий мактабини қайта қуришнинг асосий қоидалари концепцияси (ТошДавТИ мисолида) яратилди.
Н.Ҳ.Шомирзаев жамоат ишларида фаол иштирок этиб, бир қанча маъсул вазифаларда тўлақонли фаолият кўрсатди. Жумладан, 1972-1973 йй. – халқ депутатлари туман кенгашининг депутати. 1990 йилдан 1995 йилгача – халқ депутатлари шаҳар кенгашининг депутати сифатида соғлиқни сақлаш, маданият, фан ва ўқув муассасалари бўйича ҳайъатни бошқарди.
1997 йилдан то ҳозирги кунгача Ўзбекистон Республикаси Морфологлар жамияти раиси ҳисобланади. 2000 йилдан Ҳалқаро морфологлар ассоциациясининг IX Конгресси ташкил қилинди ва у аъло даражада амалга оширилди.
Оператив жарроҳлик ва топографик анатомия фанидан амалий кўникмаларни ўзлаштиришни янада яхшилаш мақсадида ўқув операцион хонасида экспериментал ҳайвонларда операциялар жорий этилди. Йилдан-йилга операциялар сони кенгайтирилди ва ҳозирги кунга келиб кафедрада тўйималани кесиш ва бирлаштириш, қон томирларни очиш ва боғлаш, трахеотомия, қовурға резекцияси, ингичка ичак резекцияси, ичаклараро анастомоз қўйиш, нефрэктомия каби операциялар талабалар томонидан бажарилади.
Кафедра ўқитувчилари ўқув ва илмий фаолият билан биргаликда талабалар орасида тарбиявий ишларни ҳам олиб боришади. Тарбиявий ишларнинг битта шакли сифатида кафедра жамоасининг талабалар илмий жамиятидаги меҳнати ҳисобланади. Талабаларда долзарб масалаларни топиш ва улар ечимини излаш каби илмий ишларга мухаббат уйғотиш, талабаларда қиқзиқувчанлик, пухталик, меҳнатсеварлик ва илм-фанда сезиларли ишларни амалга оширган инсонларга бўлган ҳурмат шакллантирилмоқда.
Талабалар илмий жамияти ишида илмий операция хонасида ходимлар билан биргаликда талабалар мураккаб операцияларни бажаришади, натижаларни тўплайди, улар таҳлилида қатнашишади, ва ўзларининг маърузалари билан илмий конференция ва анжуманларда чиқишади.
Кафедра жамоаси бошқа кафедра ва амалий шифокорларга ўқув, илмий даволаш ишларида ҳар доим кенг ёрдам бериб келмоқда. Профессор Н.Х.Шамирзаев кафедранинг замонавий ёш авлодини шакллантира олди. Уларнинг раҳбарлигида кафедра жамосининг ёш авлодлари ишлашди, жумладан доцентлар Л.П.Израилевич, И.Х.Хашимов, Н.С.Сагдуллаев, Б.Р.Бабаджанов; ассистентлар Р.А.Алимов, Х.С.Ходиев, А.А.Саидов, Ш.Д.Файзиев, З.М.Сатаева, Б.Д.Рисқиев, А.А.Шукуров, Р.Д.Романов, Р.Ж.Усманов, Р.А.Умаров, У.Х.Қоллибеков, З.Б.Ботирова, Д.Н.Ахмедов, М.П.Чиченин, В.С.Савчук, Г.В.Ситников, З.Н.Курамбаев, Х.П.Таджибаев, З.Т.Мухитдинов, С.Х.Назаров, Э.Э.Хаитов, Х.Х.Мирзажанов, И.Д.Гульманов ва бошқалар.
Н.Ҳ.Шомирзаев ва кафедра ходимлари.
Замонавий педагогика талабларига биноан кафедра ходимлари ўзларининг барча куч-ғайратини ўқув жараёнини такомиллаштиришга қаратишди. Жумладан, ўқув жараёнига муаммоли ўқитиш, “кейс-стади” ишлаб чиқиш, амалий машғулотларда илғор ўқитиш услубларидан фойдаланиш, маърузаларни янги компьютер технологиялари ёрдамида ўқиш кўринишида инновацион педагогик технологиялар жорий этилди. Модул технологиясида фаннинг муаммоли мавзуларини мустақил тарзда ўзлаштирилишига катта эътибор берилди. Ўқув жараёнини норматив ҳужжатлар билан таъминлаш, намунавий ва ишчи дастурлар, ягона методик тизим, тарқатма материаллар ишлаб чиқиш, фаннинг якуний назоратида объектирланган структур имтиҳон жорий этиш борасида ҳам катта ишлар амалга оширилди.
2005 йилда Биринчи ва Иккинчи Тошкент давлат тиббиёт институтлари бирлаштирилиб Тошкент тиббиёт академияси ташкил этилди. Академия таркибида иккита – даволаш, тиббий-профилактика ва олий маълумотли ҳамши факультетлари учун кафедра (мудир, профессор У. М. Миршаропов), ва тиббий-педагогика ва стоматология факультетлари учун (мудир, профессор Ф. Н. Баходиров) кафедра пайдо бўлди. Ф. Н. Баходиров қўл остида 3 та фан номзоди тайёрланди. Ф. Н. Баходиров таҳрири остида лотин алифбосида Одам анатомияси дарслик, “Анатомик номенклатура” луғати ва 150 дан ортиқ илмий мақола ЎзР, МДҲ ва чет эл журнал ва тўпламларда чоп этилган ва 20 дан ортиқ ўқув-услубий қўлланма муаллифидир.
Ф.Н.Баҳодиров.
Тиббий-педагогика ва стоматология факультетларига қарашли кафедра ходимлари.
Даволаш ва тиббий профилактика факультетларига қарашли кафедра ходимлари.
2012 йили иккита кафедра бирлаштирилди ва кафедра мудирлигига профессор Т. А. Сагатов сайланди. Ҳозирги вақтда кафедрада 19 та профессор-ўқитувчилар ишлаб келмоқда.
Т.А.Сагатов
Т.А.Сагатов қўл остида 1 та фан доктори, 2 та фан номзоди тайёрланди ва 2 та фан доктори диссертация ҳимояси режалаштирилган. Т. А. Сагатов таҳрири остида лотин алифбосида Одам анатомияси атласи нашр этилди, ОМҲ факультетлари учун одам анатомия дарслиги. Барча факультетлар учун ва бундан ташқари 120 дан ортиқ илмий мақола ЎзР, МДҲ ва чет эл журнал ва тўпламларда чоп этилган, 30 та монография, 3 та ихтиро, 11 та рационализаторлик иши ва 25 дан ортиқ ўқув-услубий қўлланма муаллифидир.
Кафедра ходимлари таркиби: кафедра мудири профессор Сагатов Т.А.; профессорлар – Шомирзаев Н.Ҳ., Миршаров У.М., Тўхтаев Қ.Р.; доцентлар – Содиқова З.Ш., Адилбекова Д.Б.; катта ўқитувчилар – Хасанов Н.А., Каттаходжаева Д.У., Худойбергенов Б.Е., Гульманов И.Д., Хўжаназарова С.Ж.; ассистентлар – т.ф.д. Хатамов А.И., т.ф.д. Ахмедова С.М., Сагдуллаева М.К., Ахмедов Ж.М., Торемуродова З.Б., Мансурова Д.А., Абдуқодирова Н.Х., Пулатов Х.Х.
Кафедра узоқ йиллар давомида илмий изланишлар олиб борилганлиги натижасида мустаҳкам илмий пойдевор юзага келди. Кафедрада оёқ артериялари ва нервлари жароҳати ва уларнинг нурлар таъсиридаги компенсатор мослашуви, ички аъзолар қон-томир ва тўқималарига ташқи зарарли омилларнинг таъсир ҳолатидаги компенсатор мослашуви, органлар ички ва ташқи вена қон томирларининг постнаталь онтогенези, ички аъзолар учун оператив очиб кириш йўллари, ўпка ва плевранинг ўткир йирингли деструктив касалликларида ҳамда пострезекцион ҳолатида янги патогенетик даволаш усуллари каби йўналишларда илмий ишлар бажарилди ва натижалар амалий тиббиётга тадбиқ этилди.
Охирги йилларда кафедра ходимларидан 2 та докторлик, 4 та номзодлик ишлари ёқланди. 150 дан ортиқ илмий нашрлар тайёрланиб чоп этилди. 5 та давлат гранти қўлга киритилиб илмий ишлар олиб борилди. 6 та дарслик, 2 та монография, 4 та тест тўплами чоп этилди. 30 дан ортиқ услубий қўлланмалар тайёрланди ва чоп этилди.
Кафедра ходимлари ўзларининг илмий ва ўқув-услубий ишлари натижалари билан турли халқаро ва республика миқёсида ўтказилган илмий анжуманларда фаол қатнашиб, ўз маърузалари билан чиқишмоқда.